İslam ve Modern Dünya: Bir Kitap İncelemesi

ali gunes

gunesali1@gmail.com

 

    En son okuduğum Mark Graham’ın How Islam Created the Modern World (İslam, Modern Dünyayı nasıl Yarattı) adlı kitabından almış olduğum notları sizlerle paylaşmak istiyorum. Kitap, 11 Eylül saldırılarının hemen ardından ve Akbar S. Ahmed'in kitabın önsözünde yazdığı gibi İslam’ın ve Müslümanların medyada sıklıkla “aşırı yanlılar”, “terörist” ve “barbarlar” olarak etiketlendiği 2006 yılında Amana Publications tarafından basılmış. Akbar S. Ahmed, Batıdaki bu algıyı göz önünde bulundurarak Önsöz'de şunları yazıyor:

Medeniyet olarak İslam, değerli bir şey üretmeye muktedir değildir. Bireysel olarak Müslümanların kolayca insanlık vasıflarından çıkmasına izin verir. Bu nedenle İslam, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki rastgele eylemlerden Irak'ın Bağdat kentindeki Ebu Gureyb hapishanesine kadar, bireyler söz konusu olduğunda gaddarca eylemleri teşvik eder. Barbar ve şeytani bir medeniyetin temsilcisi olarak görülen birine zalimce davranmak kolaydır. 

Ancak Mark Graham, İslam ve Müslümanlar hakkındaki bu olumsuz imaj ve algılara karşı çıkıyor kitabında. Kitabının önsözünde Graham, "İslam medeniyeti” ile “Avrupa Rönesansı” arasında ve sonrasında “modern dünya” dediğimiz gelişmelerin ortaya çıkmasına neden olan bariz bir bağ olduğunu savunuyor. Mark Graham önsözünde bu bağlantıdan ve How Islam Created the Modern World adlı kitabında neyi anlatmaya çalıştığını aşağıdaki şekilde özetliyor: 

Anlatılması gereken bir hikâye var… Kıymetli bir bilgi mirasının nasıl sadece korunmakla kalmayıp yeniden yapılandırılıp yeniden tasavvur edildiğinin hikayesi. Ve bu, Orta Çağ Avrupa'sının Rönesans’ının nasıl doğuduğunun hikayesidir. Bu, İslam'ın modern dünyayı nasıl yarattığının hikayesidir.

Mark Graham, bu alıntıda aşağıda özetlendiği gibi, Batı'nın İslam bilgisi ve onun bilim, sanat, şiir, felsefe, tıp ve matematik yoluyla genel olarak dünya medeniyetine katkısı konusundaki cehaletini sorgulamakla kalmıyor, aynı zamanda Batılıların zihninden İslam'ın ve Müslümanlığın negatif algısını ortadan kaldırmaya çalışıyor.

Mark Graham, How Islam Created the Modern World adlı kitabında, İslam medeniyetinin modern dünyaya genel katkıları hakkında olağanüstü bir bakış açısı ve bilgi verdiğini savunuyor. Kitapta İslam'ın bilim, sanat, felsefe ve teknoloji başta olmak üzere modern dünyanın şekillenmesinde belirleyici bir rol oynadığına dikkat çekiyor.

Kitabın ana argümanlarından biri, İslami Altın Çağ'ın (yaklaşık olarak MS 8. ila 14. yüzyıllar) önemli bir tarihsel durum olduğudur. Bu dönemde İslam medeniyeti, matematik, astronomi, tıp ve mimarlık gibi çeşitli alanlarda dünya lideriydi. Graham'a göre, bu dönemdeki birçok bilimsel ve felsefi gelişme, daha sonra Batı dünyasında modern bilimsel düşünce ve sorgulamanın temelini oluşturmaktadır. Kitap, İslam'ın modern dünyaya yaptığı başlıca katkıları şu şekilde sıralıyor.

İlk olarak, Graham, İslam medeniyetinin 15. yüzyıldan itibaren bilim ve teknolojinin gelişmesine önemli bir katkı sağladığını savunuyor. Ona göre Memun, Harizmi ve İbni Sina gibi İslam alimleri astronomi, matematik ve tıp alanında önemli katkılarda bulunmuştur. Keşiflerinin ve icatlarının çoğu daha sonra Avrupa'daki gelişmeler zemin hazırlamıştır. Ayrıca, Graham kitabında İslam bilgi ve medeniyetinin teknolojinin gelişmesine de katkıda bulunduğunu iddia ediyor. O’na göre, İslam medeniyeti tarımda, tekstilde ve denizcilikte de çok önemli ilerlemeler kaydettiğini, modern dünyanın ancak bu ilerlemelerle belli kademeler kaydetmiş olabileceği tartışıyor.

Ayrıca Mark Graham, How Islam Created the Modern World'de İslam medeniyetinin ticaret ve ticaretin geliştirilmesindeki rolüne vurgu yapıyor. İslam tacirleri, dünyanın farklı bölgelerini birbirine bağlama ve şeker, tuz, dokuma, altın, baharat gibi malların yanı sıra ilmî ve felsefî çalışma ve düşüncelerin kıtalararası iletişiminin kolaylaşmasında çok önemli bir rol oynamış tezini savunuyor.

Kitapta Mark Graham'a göre, İslam Medeniyeti, modern dünyaya önemli katkılar sağlayan entelektüel, sanatsal ve kültürel başarılara da yol açmıştır. Graham, İslam alimlerinin ve düşünürlerinin edebiyata, felsefeye ve sanata katkıda bulunduklarına dikkat çekiyor. Kitap, aynı zamanda İslam medeniyetinin antik Yunan ve Roma kaynaklarından gelen bilgileri Batı'ya aktarmadaki rolünü de vurguluyor. Huneyn İbn İshak gibi İslam alimlerin, Batı'da kaybolan Aristoteles ve Platon'un eserleri başta olmak üzere birçok eski metinleri tercüme ederek hem koruduklarını hem de düşünce ve sanat dünyasına aktardıklarını belirtiyor. Bu çevirilerin, Avrupa Rönesansının gelişmesinde önemli bir rol oynadığını savunan Graham, modern Batı medeniyetinin olduğundan daha farklı gelişebileceğini de ileri sürüyor.

Ayrıca Graham, How Islam Created the Modern World'de İslam medeniyetinin modern sanat tarzlarının gelişmesinde önemli bir rol oynadığını savunuyor. İslam sanatı, yüzyıllardır Batı sanatını etkileyen karmaşık geometrik desenler, kaligrafi ve diğer soyut tasarımlarla karakterize edilir. İslam mimarisi, dünya çapındaki en ikonik binalardan bazılarında görülen İslami tasarım örnekleriyle Batı dünyasını önemli ölçüde etkilemiştir.

Graham'a göre, İslam medeniyeti tarihsel olarak yüksek derecede hoşgörü ve çoğulculuk ile karakterize edilmiştir. İslam dünyasının pek çok yerinde Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler ile Osmanlı İmparatorluğu'nda olduğu gibi yan yana yaşadılar, birbirlerine saygı duymuşlardır. İslam ve diğer dinler arasında da din ve kültür mübadelesi geleneği hep var olmuştur.

Son olarak Graham, İslami siyasi ve sosyal yapıların modern dünyayı şekillendirmedeki önemini tartışıyor. Hukukun üstünlüğü, bireysel haklar ve fikir hürriyeti gibi Batı dünyasında sıkça kullanılan ve hatta batının önemli değerleri olarak da günümüzde sunulan birçok değer ile siyasi ve hukuki kurumların köklerinin İslam medeniyetinde olduğunu ileri sürmektedir.

Sonuç olarak, Graham'ın How Islam Created the Modern World adlı kitabı, modern dünyanın şekillenmesinde ve gelişmesinde İslam medeniyetinin önemli katkılar sağladığını delilleri ile sunuyor ve İslam alimlerinin, düşünürlerinin ve liderlerinin çoğu zaman gözden kaçan katkılarının birçoğunu okuyucuya sunuyor. İlgi duyan ve zamanı olanlara bu kitabı okumak için tavsiye ederim.

 Kalın sağlıcakla…